Mükellefin Fiilleri

VI - MÜKELLEFİN FİİLLERİ (EL-MAHKUMU FİH) 

Allah Ve Kul Hakları

a-Allah Hakları

b-Kul Hakları 

c-Allah hakkı ağır basan haklar 

d-Kul hakkı ağır basan haklar

VI - MÜKELLEFİN FİİLLERİ (EL-MAHKUMU FİH) 

İslam hukukunda mükellefin fiilerine “el-mahkumu fih”denir. Mahkumu fih, mükellef kimsenin şer’an müsbet veya menfi fiilleridir. Mesela namaz kılmak, oruç tutmak ya da yalan söylememek, hırsızlık etmemek gibi. 

Usulcüler kulun, takatinin üstünde olan şeylerden sorumlu tutulmayacağında birleşmişler ve kulun bir fiilinden dolayı sorumlu tutulabilmesi için şu üç şartın bulunması gerektiğini söylemişlerdir. 

  1-Kul, fiili ile ilgili teklifi, tam manası ile bilmelidir. 

  2-Fiili ile ilgili teklifin, Allah’tan südur ettiği bilinmelidir. 

  3-Kul, teklif edilen fiili yapacak kudrette olmalıdır. Çünkü Allah insanlara gücünün yetmeyeceği şeyleri teklif etmez. 

Allah Ve Kul Hakları

Teklif ile ilgili olan fiiller, Allah hakkı ve kul hakkı olması bakımından dörde ayrılır . 

a-Allah Hakları :

  Allah hakları amme menfeatini gerektiren haklardır. Bir cemiyetin devam edebilmesi, düzen içerisinde yaşayabilmesi ancak bu haklara riayet etmekle mümkündür. Önemine binaen bu haklar, Allah’a nisbet edilmiştir. Bu haklar düşürülemez, affedilemez. Allah haklarının sekiz kısma ayrıldığını görmekteyiz. :

1-Halis ibadetler : İman, namaz, oruç, zekat, hac, cihad gibi ibadetler, fertlere ve cemiyete faydalı olduğu için meşru kılınmıştır. 

2-Mali yükü bulunan ibadetler : Zekat, fıtır sadakası gibi. Mükellef bu sadakayı vermekle Allah’a yaklaşmış olur. Ancak zekat ve fitrede mali bir yük bulunmaktadır. Çünkü bu sadaka mükellefe, başkası sebebiyle vacip kılınmıştır. 

3-İbadet manasına olan mali yükler : Öşür gibi. Öşür, arazinin vergisi olması sebebiyle mali bir yüktür. 

4-Ceza manasına bulunan mali yükler : Haraç gibi. Bu vergiyi, toprak sahibi olan gayr-i müslimler öder. Bu vergiler amme hizmetlerinin ifasında kullanılır. 

5-İbadet manası bulunan cezalar : Keffaretler gibi. Bir kimsenin Ramazanda orucunu mazeretsiz bozması günahtır ve keffareti gerektirir. Bu keffaret, bir günah sebebiyle gerektiği için ceza oluyor. 

6-Tam cezalar : Haddi gerektiren suçlar gibi. Mesela hırsızlık, zina, içki içmek haddi gerektiren suçlardır. Bu suçların cezaları, kamu menfaati için meşru kılınmıştır. Bunlarda af cari değildir. 

7-Eksik cezalar : Katilin mirastan mahrum edilmesi gibi. Mirastan mahrumiyetle katil, bedeni bir eziyete maruz kalmadığı ve hürriyetinde de herhangi bir kısıtlama söz konusu olmadığı için bu ceza eksik bir cezadır. 

8-Zimmette sabit olmayan haklar : Ganimetlerin beşte biri, arazilerden çıkarılan madenlerin beşte biri, Allah’ın hakkıdır. Ancak bu haklar, fertlerin zimmetinde önceden sabit değildir. 

b-Kul Hakları :

  Kul hakkı, ferde ait bulunan bir menfeat ve maslahattır. Mesela, alacak hakkı, mali bir haktır ve kul hakkıdır. Aynı şekilde satın alınan malın bedeli kul hakkıdır. Fertler bu haklarından feragat edebilirler, vazgeçebilirler. 

c-Allah hakkı ağır basan haklar : 

  Kazif haddi gibi. Zina iftirası, ırz ve namusları lekeleyen bir suçtur. Bu suç için ceza uygulanmaktadır. Bu cezanın uygulanmasında toplumun faydası bulunmaktadır. Çünkü ceza uygulandığında, bu tür iftiraların önüne geçilmiş olur ve fertler töhmetten kurtulmuş olurlar. Bu yönüyle bu ceza Allah hakkıdır. Diğer taraftan zina isnad olunan kişinin de bir menfeati vardır. Zira bu ceza ile o kişi şeref ve izzetini korumuş olur. Bu bakımdan bu cezada kul hakkı da vardır. 

d-Kul hakkı ağır basan haklar :

  Kısas gibi. Kısas ile insanların hayatları teminat altına alınmakta ve toplumda can emniyeti sağlanmaktadır. Bu itibarla kısasda, Allah hakkı bulunmaktadır. Diğer taraftan kısasta, mağdurun veya varislerinin de hakkı bulunmaktadır. Kısas uygulanmakla, mağdurun ve varislerinin katile karşı duydukları kin ve öfke hisleri bertaraf edilmiş olur.